By Vassilis Zorbas, Partner Analysis Business Unit

Η Παγκόσμια κρίση των εφοδιαστικών αλυσίδων την περίοδο της πανδημίας είναι ένα φαινόμενο πρωτοφανές στην ιστορία. Ήδη βιώνουμε μία παγκόσμια έλλειψη σε ημιαγωγούς που έχει επηρεάσει ένα ευρύτατο φάσμα βιομηχανιών. Εντούτοις κάποιες από τις αιτίες που οδήγησαν στην τρέχουσα κρίση έχουν διερευνηθεί από τα τέλη του προηγούμενου αιώνα. Μία από αυτές συνεχίζει να προβληματίζει τις εφοδιαστικές αλυσίδες ανεξαρτήτως κρίσης.

Στα μέσα της δεκαετίας του 90 στελέχη της Procter & Gamble εξέτασαν μοτίβα παραγγελιών ενός από τα πιο δημοφιλή τους προϊόντα, τις πάνες Pampers. Ήταν προφανές ότι ο ρυθμός ανάλωσης από τον τελικό καταναλωτή (τα μωρά) ήταν εξαιρετικά σταθερός, εντούτοις τα στοιχεία από τα υπόλοιπα μέρη της εφοδιαστικής αλυσίδας ήταν εξαιρετικά ενδιαφέροντα. Υπήρχαν διακυμάνσεις στις παραγγελίες στα καταστήματα λιανικής, ωστόσο αυτό ήταν κάτι αναμενόμενο.

Όταν εξέτασαν όμως τις παραγγελίες στους διανομείς, οι διακυμάνσεις ήταν πολύ μεγαλύτερες. Όταν δε, εξέτασαν τις διακυμάνσεις στις παραγγελίες υλικών σε έναν από τους κύριους προμηθευτές (την 3Μ), οι διακυμάνσεις ήταν τεράστιες. Ενώ οι καταναλωτές απορροφούσαν το προϊόν με μία εξαιρετικά σταθερή ροή, όσο πηγαίνουμε σε προηγούμενα στάδια της εφοδιαστικής αλυσίδας οι διακυμάνσεις ενισχύονται σε πολύ μεγάλο βαθμό.

Η Procter & Gamble αποκάλεσε αυτό το φαινόμενο “bullwhip effect” ή φαινόμενο του μαστίγιου.

Σύντομα και άλλες Eταιρίες, ιδιαίτερα στον χώρο της τεχνολογίας, ανακάλυψαν αντίστοιχα και πιο έντονα φαινόμενα. Ακόμα και στον χώρο του φρέσκου τρόφιμου (οπωροκηπευτικά) στις ΗΠΑ, παρά την φύση του προϊόντος, βρέθηκαν τεράστιες διακυμάνσεις που οδηγούσαν σε απώλειες δις $. Έρευνες σε πολλούς κλάδους έδειξαν ότι το συνολικό απόθεμα που διατηρούνταν σε μία αλυσίδα, από την έξοδο από την παραγωγή μέχρι να φτάσει στο ράφι της λιανικής ήταν πάνω από 100 ημέρες. Αρχικά θεωρήθηκε ότι οι διακυμάνσεις οφείλονταν σε μη λογικές διεργασίες λήψης απόφασης από τους υπεύθυνους των παραγγελιών. Έρευνα όμως απέδειξε ότι αυτές οι ανώμαλες διακυμάνσεις ήταν στην πραγματικότητα αποτέλεσμα λογικών αποφάσεων, μέσα στα πλαίσια λειτουργίας των εφοδιαστικών αλυσίδων.

Οι κύριες αιτίες της δημιουργίας του bullwhip effect βρέθηκαν να είναι:
• Ο χρόνος ανανέωσης της πρόβλεψης ζήτησης (demand forecast)
• Η παραγγελία σε παρτίδες (order batching)
• Η βεβιασμένη παραγγελιοληψία (push ordering)
• Οι διακυμάνσεις στις τιμές
• Οι προαγορές σε περιόδους έλλειψης ή φόβου έλλειψης

Demand forecast updating
Κάθε παραγγελία από ένα κρίκο της αλυσίδας καταναλωτής>λιανική>διανομέας/χονδρέμπορος>περιφερειακή αποθήκη>κεντρική αποθήκη >παραγωγός>προμηθευτής υλικών, δίνει ένα σήμα στον προηγούμενο κρίκο της αλυσίδας για αναπροσαρμογή της πρόβλεψης. Η φυσική τάση των ανθρώπων μαζί με τα εργαλεία πρόβλεψης είναι να τείνουν να μεγεθύνουν τις τάσεις. Αν συνυπολογίσουμε lead times και απόθεμα ασφαλείας που πιθανόν να κρατάνε όλοι οι κρίκοι της αλυσίδας, είναι απολύτως φυσικό κάποιες σχετικά μικρές αλλά απρόβλεπτες διακυμάνσεις να δημιουργούν μεγεθυνόμενες αναταράξεις όσο πηγαίνουμε πιο πίσω στην αλυσίδα.

Order batching
Όλες οι Εταιρίες χρησιμοποιούν απλά ή προηγμένα συστήματα για δημιουργία παρτίδων κατά την εκτέλεση των παραγγελιών. Η παραγγελιοληψία μπορεί να γίνεται εβδομαδιαία, κάθε δύο βδομάδες, μηνιαία ή και τρίμηνα. Πολλές Εταιρίες βάζουν παραγγελίες υλικών όταν τρέχουν τα MRP (Material Resource Planning) συστήματά τους. Συνήθως αυτά τρέχουν μηνιαία. Επίσης οικονομικά κίνητρα σχετικά με τις μεταφορές, κάνουν τις Εταιρίες να προτιμούν τα πλήρη φορτία (Full Truck Load- FTL). Ένα FTL μπορεί να θεωρείται το απολύτως ελάχιστο, αλλά ταυτοχρόνως να αποτελεί απόθεμα για πάνω από μήνα ή για μήνες.

Push ordering
Πολλές Εταιρίες βιώνουν συχνές στρεβλές αυξήσεις στη ζήτηση. Αυτό συμβαίνει καθώς οι άνθρωποι των πωλήσεων πολύ συχνά κρίνονται σε τακτική χρονική βάση, όπου σε δεδομένη χρονική στιγμή πρέπει να πιάσουν συγκεκριμένους μηνιαίους, τριμηνιαίους, εξαμηνιαίους στόχους. Επειδή το χρονικό σημείο αυτών των βεβιασμένων πωλήσεων μπορεί να συμπίπτει σε ανθρώπους διαφορετικών Εταιριών, αυτό δημιουργεί ανώμαλες κορυφές στη ζήτηση σε συγκεκριμένα χρονικά σημεία, που ακολουθούνται από αντίστοιχες μεγάλες βυθίσεις. Αν δε, συνδυαστεί το φαινόμενο με το γεγονός ότι τα MRP συνήθως τρέχουν στην αρχή του μήνα, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε ακόμα μεγαλύτερες διακυμάνσεις.

Διακύμανση τιμών
Ένα μεγάλο ποσοστό -σε ορισμένους κλάδους φτάνει το 80%- των αγορών γίνονται με συμφωνίες προαγοράς, όπου μεγάλες ποσότητες αγοράζονται σημαντικά νωρίτερα από τη ζήτηση, λόγω προσφορών από τους προμηθευτές. Όταν υπάρχουν έντονες περίοδοι υψηλής-χαμηλής τιμής, η προαγορά έχει νόημα, όταν το κόστος χρήματος είναι σημαντικά χαμηλότερο από το όφελος.

Από την μεριά των προμηθευτών όμως, μία ακραία τέτοια πολιτική τιμών μπορεί να είναι εξαιρετικά επιβαρυντική. Όταν οι Εταιρίες αντιμετωπίζουν τόσο έντονες διακυμάνσεις, μπορεί να αναγκαστούν να δουλεύουν υπερωρίες, να διατηρούν τεράστια αποθέματα, να πληρώνουν premiums για έκτακτα φορτία, να είναι περισσότερο επιρρεπείς σε ζημιές.  Στο διάγραμμα φαίνεται η διακύμανση στις πωλήσεις και στα φορτία προς τους διανομείς μίας από τις κορυφαίες Εταιρίες συσκευασμένης σούπας στις ΗΠΑ.

Προαγορές σε περιόδους έλλειψης

Ο κυριότερος παράγοντας που επηρεάζει την εποχή μας. Σε περιόδους έλλειψης ή δυσκολίας ανταπόκρισης, οι προμηθευτές μπορεί να επιβάλουν „δελτίο” στους πελάτες τους, με σκοπό να τους εξυπηρετήσουν όλους. Όταν αυτό γίνει αντιληπτό, οι πελάτες τείνουν να παραγγέλνουν πολύ μεγαλύτερες ποσότητες, ακόμα και ετήσιες, με σκοπό να πάρουν τις επιθυμητές μετά την απομείωση. Αυτή η πρακτική όμως δεν δίνει καμία πληροφορία για την πραγματική ζήτηση. Ακόμα χειρότερα, κάποιοι τείνουν να κλείνουν ποσότητες και βλέποντας την πορεία της κάλυψης και των τιμών, να προβαίνουν σε ακυρώσεις μόλις λάβουν τις επιθυμητές ποσότητες.

Σε επόμενο άρθρο θα δούμε πως μπορούμε να αντιπαρέλθουμε κάποια από τα ανεπιθύμητα φαινόμενα, στον δικό μας οργανισμό.